فیزیوتراپی- فیزیوتراپیست (شهرستان آمل)

مخچه (Cerebellum)-قسمت اول

با توجه به اینکه مهمترین نقش عملكردى مخچه (Cerebellum),هماهنگى(Coordination)حركات، آموزش ها و یادگیری های حركتى و همچنین اجرای حرکات می باشد,بنابراین شناخت این قسمت از سیستم عصبی مرکزی(CNS)برای گروه های توانبخشی به ویژه همکاران فیزیوتراپیست از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مخچه(Cerebellum) به صورت يك ارگان تكاملى ساختمانى و عملى در موجودات زنده مشاهده شده، كه در گودى پسين كاسه سر قرار داشته و وزن آن يك هشتم وزن مغز است. مخچه سه رويه پيشين، بالايى و پايينى دارد و با سه جفت پايك به نام
Cerebellar Peduncle به ساقه مغز می پيوندد. مخچه از دو نيمكره و يك بخش كرمى شكل ميانى به نام كرمينه تشكيل می شود.

هسته هاى عمقی مخچه در هر نيمه چهار تاست كه عبارتند از:

1- سقفى (Fastigial)

2- آمبولى فرم (Emboliform)

3- گرد (Globose)

4- دندانه اى (Dentate)

تصویر هسته های عمقی مخچه (Deep cerebellar nuclei):

به مجموعه هسته هاى گرد و آمبولى فرم، هسته بينابينى (Nucleus Interpositus) می گويند.

مخچه مسئول انقباض ظريف گروههاى عضلات اسكلتى و ريلاكس شدن
ظريف آنتاگونيست هاى آنها می باشد. اين ظرافت عمل براى تمام انواع حركات، چه حركات غير ارادى و اتوماتيك و يا حركات ارادى، ضرورى است. بيماريهاى مخچه به واسطه حركات ناهماهنگ، بدون مهارت و فقدان كامل كنترل ظريف حركات شناخته می شود.

به طور كلى، مخچه سه عمل مهم دارد که عبارتنداز:

1- حفظ تعادل

2- حفظ تون عضلانى

3- كنترل و هماهنگى حركات ارادى

بايد دقت داشته باشيم كه مخچه حركت را هماهنگ می كند ولى شروع نمی كند. بنابراين، اگر اختلالى در عمل مخچه ايجاد شود، تظاهرات بالينى آن شامل اختلال تعادل، كاهش تون عضلانى و اختلال هماهنگى ارادى خواهد بود.

هر يك از نيمكره هاى مخچه اصولاً در امر كنترل حركات در همان طرف بدن دخالت دارد. قشر حركتى مغز حركات را در نيمه مقابل آغاز می كند. مخچه كنترل خود را عمدتا به واسطه تنظيم فعاليت راه كورتيكواسپاينال اعمال می كند. ارتباطات دو طرفه مخچه با قشر مغز، در ساقه مغز متقاطع (كراس) می شوند.

تقسيم بندى فيلوژنيك (تكاملى) مخچه

از نظر تكاملى مخچه به سه قسمت تقسيم می شود :

1- آركى سربلوم يا مخچه باستانى

2- پالئوسربلوم يا مخچه قديمى

3- نئوسربلوم يا مخچه جديد

آركى سربلوم (مخچه باستانى)

اين قسمت شامل لوب فلوكولوندولر و هسته هاى سقفى است كه اين دو ارتباطات عصبى بسيارى با هسته هاى دهليزى دارند. آركى سربلوم يا مخچه اوليه اغلب به عنوان مخچه تعادلى يا وستيبولوسربلوم ناميده مىشود. اين قسمت از مخچه حركات چشمها و تنه را در پاسخ به تغييرات وضعيت سر تنظيم می كند. آسيب در آركى سربلوم موجب نيستاگموس و گاهى سرگيجه با منشأ مخچه اى می شود.

پالئوسربلوم (مخچه قديمى)

مخچه قديمى از لوب قدامى مخچه، قسمتهاى Pyramid و Uvula كرمينه و هسته هاى گرد و آمبولى فرم تشكيل شده است. اين بخش از مخچه پيامهاى عصبى را از گيرندههاى حسى پوست و نيز گيرنده هاى Proprioceptive تنه و اندامها دريافت می كند و به خاطر همين، اغلب مخچه نخاعى (اسپاينوسربلوم) ناميده می شود و اين بخش همراه با قسمتهاى داخلى (مجاور كرمينه) نيمكره هاى مخچه، عضلات محورى بدن و عضلات پروگزيمال اندامها را تنظيم می نمايد. بنابراين، پالئوسربلوم در كنترل وضعيت فيزيكى بدن (پوسچر) و برخى حركات عادتى جلو برنده مانند راه رفتن و شنا كردن اهميت بسيارى دارد. با آسيب در مخچه قديمى، كمبود در اعمال هماهنگ و مشابه ايجاد مىشود، همانند آن چيزى كه در اثر آسيب مخچه جديد هم ديده می شود.

نئوسربلوم (مخچه جديد):

نئوسربلوم شامل لوب خلفى مخچه، هسته هاى دندانه اى و بخشهايى از كرمينه است و در انسان حدود 90 درصد كل قشر مخچه (غالبا نواحى طرفى نيمكره ها) را در برمی گيرد. اين قسمت مخچه به وسيله هسته هاى پل مغزى، پيامهاى عصبى

بسيارى را از نواحى ارتباطى قشر مخ دريافت می كند و به خاطر همين، اين ناحيه گاها به نام مخچه مخى (Cerebrocerebellum) ناميده مىشود. نئوسربلوم از راه هسته هاى دندانه اى و با واسطه تالاموس، سيگنالهاى تنظيمى خود را به قشر حركتى مخ می فرستد. اهميت اين بخش مخچه در تنظيم حركات ديستال اندامها (مانند حركات ظريف دستها) و نيز برنامه سازى و هماهنگى فعاليتهاى عضلانى پى در پى يا مهارتى می باشد. آسيبهاى نئوسربلوم سبب ديس مترى (اختلال در تخمين فاصله و هدف)، لرزش هنگام تصميم به انجام كار، عدم تعادل در حركات سريع و متناوب می شود و همچنين آسيب هسته دندانه اى به هيپوتونى می انجامد.

مخچه به وسيله سه دسته فيبر به نام پايك هاى مخچه اى فوقانى، ميانى و تحتانى به ساقه مغزى متصل می شود. پايك هاى فوقانى، مخچه را به مغز ميانى متصل می كند و پايك ميانى مخچه را به پل مغزى مرتبط می نمايد. پايك تحتانى كه گاه از لحاظ توصيفى به جسم Restiform و جسم Juxtarestiform تقسيم مىشود، مخچه را به بصل النخاع مرتبط می كند.