خلاصه توصیه‌های راهنمای عمل بالینی استرالیا برای تشخیص و مدیریت اندومتریوز

Australian clinical practice guideline for the diagnosis and management of endometriosis

2024

تعریف اندومتریوز (Endometriosis)

اندومتریوز به‌عنوان یک بیماری التهابی مزمن تعریف می‌شود که در آن بافتی مشابه اندومتر (لایه داخلی رحم) در خارج از رحم رشد می‌کند. این بافت معمولاً در ناحیه لگن یافت می‌شود، اما گاهی در سایر بافت‌ها و اندام‌های خارج از لگن نیز مشاهده می‌شود. علائم اندومتریوز بسیار متنوع است و شامل درد مزمن لگنی، درد قاعدگی (دیسمنوره)، درد عمیق حین یا پس از رابطه جنسی (دیسپارونی)، خستگی، علائم سیستمیک، و ناباروری می‌شود. شدت علائم ممکن است از بدون علامت تا بسیار ناتوان‌کننده متغیر باشد و اغلب تأثیری قابل‌توجه بر کیفیت زندگی فرد دارد.

این بیماری در استرالیا حدود 11.4 درصد از زنان را تا سن 44 سالگی تحت تأثیر قرار می‌دهد و تخمین زده می‌شود که بیش از 830,000 نفر در این کشور به آن مبتلا باشند. اندومتریوز اغلب با شرایط دیگری مانند آدنومیوز همراه است و تشخیص قطعی آن معمولاً نیازمند جراحی (مانند لاپاراسکوپی با بیوپسی) است، اگرچه پیشرفت‌های تصویربرداری به تشخیص دقیق‌تر کمک کرده‌اند. علل دقیق آن مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی حدود 50 درصد از etiology را تشکیل می‌دهند و عوامل فیزیولوژیکی، بیولوژیکی و محیطی نیز در ایجاد و تنوع آن نقش دارند. این بیماری به‌عنوان یک وضعیت وابسته به استروژن شناخته می‌شود و مدیریت آن شامل رویکردهای دارویی، جراحی و گاهی غیر دارویی است که با هدف کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی انجام می‌شود.

تعریف آدنومیوز (Adenomyosis)

آدنومیوز به‌عنوان یک بیماری تعریف می‌شود که در آن غدد و بافت‌های مشابه اندومتر (لایه داخلی رحم) در لایه عضلانی رحم (میومتر) حضور دارند. این بافت نابجا می‌تواند در طول هر چرخه قاعدگی تجزیه شده و خونریزی کند، که اغلب منجر به قاعدگی‌های دردناک و سنگین می‌شود. آدنومیوز حدود 20 تا 35 درصد از زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آگاهی نسبت به آن در مقایسه با اندومتریوز کمتر است، با تأخیرهای تشخیصی مشابه.

علائم آدنومیوز از بدون علامت یا ناراحتی خفیف تا درد مزمن لگنی، خونریزی غیرطبیعی قاعدگی، ناباروری، گرفتگی شدید یا درد تیز لگنی در طول قاعدگی (دیسمنوره)، و درد حین رابطه جنسی (دیسپارونی) متغیر است. شدت علائم با یافته‌های تشخیصی همیشه رابطه مشخصی ندارد و حدود یک‌سوم افراد مبتلا بدون علامت هستند. این بیماری معمولاً در دیواره پشتی عضله رحم رخ می‌دهد، اما ممکن است در هر بخشی از میومتر دیده شود و در صورت تمرکز در یک ناحیه، می‌تواند توده‌ای به نام آدنومیوما ایجاد کند.

آدنومیوز نیز مانند اندومتریوز یک بیماری وابسته به استروژن است که در زنان در سنین باروری دیده می‌شود و معمولاً پس از یائسگی از بین می‌رود. با وجود بحث‌های علمی درباره ارتباط آن با اندومتریوز، اغلب به‌صورت مستقل یا همراه با اندومتریوز رخ می‌دهد. تشخیص آن معمولاً با سونوگرافی پیشنهاد می‌شود، اما معیارهای تشخیصی استاندارد محدودی دارد و درمان‌های هورمونی یا جراحی (مانند هیسترکتومی) برای مدیریت علائم آن استفاده می‌شود، به‌ویژه در مواردی که حفظ باروری مدنظر نباشد. کمبود تحقیقات باکیفیت در مورد آدنومیوز، نیاز به مطالعات بیشتر را برجسته می‌کند.

خلاصه توصیه‌ های راهنمای عمل بالینی استرالیا برای تشخیص و مدیریت اندومتریوز و آدنومیوز

علائم و نشانه‌های اندومتریوز

1- به اندومتریوز در افرادی که علائمی مانند درد مزمن لگنی، درد قاعدگی، درد عمیق حین یا پس از رابطه جنسی، علائم گوارشی یا ادراری مرتبط با قاعدگی، یا ناباروری دارند، مشکوک شوید (شواهد متوسط).

2- به افراد توصیه کنید که دفترچه یادداشت درد و علائم را نگه دارند (توافق نظر).

3- معاینه شکمی و لگنی برای شناسایی توده‌ها یا علائم لگنی پیشنهاد شود (توافق نظر).

4- اگر معاینه لگنی مناسب نباشد، معاینه شکمی انجام شود (توافق نظر).

اطلاعات و حمایت از افراد مبتلا

5- آگاه باشید که اندومتریوز می‌تواند تأثیرات جسمی، جنسی، روانی و اجتماعی طولانی‌مدت داشته باشد (شواهد کم تا متوسط).

6- نیازهای اطلاعاتی و حمایتی افراد را با توجه به شرایطشان ارزیابی کنید (شواهد کم تا متوسط).

7- اطلاعات جامع و مداوم برای مشارکت فعال در مراقبت ارائه دهید (توافق نظر).

8- با موافقت فرد، شریک زندگی یا خانواده را در بحث‌ها مشارکت دهید (توافق نظر).

9- در مناطق روستایی، خدمات مشاوره و تشخیصی برابر با مناطق شهری ارائه شود (نظر گروه کارشناسی).

تشخیص سریع و مداخله زودهنگام

10- خدمات هماهنگ در جامعه و مراکز تخصصی ارائه شود (توافق نظر).

11- مراقبت جامع با فرآیندهایی برای تشخیص و درمان سریع فراهم شود (توافق نظر).

12- طرح مدیریت بیماری مزمن توسط پزشک عمومی برای دسترسی به خدمات پیشنهاد شود (نظر گروه کارشناسی).

سازمان‌دهی مراقبت

13- شبکه بالینی مدیریت‌شده شامل خدمات جامعه و تخصصی ایجاد شود (توافق نظر).

14- دسترسی به متخصصین زنان، پرستاران تخصصی و خدمات ناباروری فراهم شود (توافق نظر).

15- برای اندومتریوز عمیق، خدمات اضافی مانند جراحان روده و اورولوژیست در دسترس باشد (توافق نظر).

ارجاع به مراقبت ثانویه

16- در صورت علائم شدید یا عدم پاسخ به درمان اولیه، به متخصص زنان ارجاع شود (توافق نظر).

17- برای اندومتریوز عمیق روده، مثانه یا حالب، به متخصص زنان و زایمان که علاقه‌مند به اندومتریوز است ارجاع دهید (توافق نظر).

18- جوانان زیر 17 سال به متخصص زنان و زایمان کودکان ارجاع شوند (توافق نظر).

مراقبت بین‌رشته‌ای

19- در موارد پیچیده مانند درگیری مثانه یا عدم بهبود علائم، به تیم چندرشته‌ای ارجاع شود (نظر گروه کارشناسی).

تشخیص اندومتریوز

20- معاینه یا تصویربرداری طبیعی اندومتریوز را رد نمی‌کند (شواهد بسیار کم).

21- معاینه لگنی برای ارزیابی اولیه پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم).

22- سونوگرافی واژینال برای تشخیص اندومتریوما توصیه شود (شواهد بسیار کم).

23- سونوگرافی تخصصی برای بررسی اندومتریوز عمیق پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم).

24- سونوگرافی تخصصی توسط متخصص تصویربرداری زنان تفسیر شود (توافق نظر).

25- در صورت نامناسب بودن سونوگرافی واژینال، سونوگرافی شکمی انجام شود (توافق نظر).

26- از CA125 سرمی برای تشخیص استفاده نشود (شواهد بسیار کم).

27- سطح CA125 ممکن است با اندومتریوز مرتبط باشد، اما طبیعی بودن آن بیماری را رد نمی‌کند (شواهد بسیار کم).

28- ام‌آر‌آی لگنی به‌عنوان تشخیص اولیه استفاده نشود (شواهد بسیار کم).

29- برای ارزیابی اندومتریوز عمیق، ام‌آر‌آی پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم).

30- ام‌آر‌آی توسط متخصص تصویربرداری زنان تفسیر شود (توافق نظر).

31- سی‌تی‌اسکن به‌عنوان تشخیص اولیه استفاده نشود (شواهد بسیار کم).

32- در صورت عدم دسترسی به ام‌آر‌آی، سی‌تی‌اسکن برای اندومتریوز عمیق پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم).

33- سی‌تی‌اسکن توسط متخصص تصویربرداری زنان تفسیر شود (توافق نظر).

34- لاپاراسکوپی برای تشخیص و درمان پیشنهاد شود، حتی با سونوگرافی طبیعی (شواهد بسیار کم).

35- برای اندومتریوز عمیق، قبل از لاپاراسکوپی، سونوگرافی یا ام‌آر‌آی انجام شود (شواهد بسیار کم).

36- لاپاراسکوپی توسط متخصص جراحی لاپاراسکوپی انجام شود (توافق نظر).

37- در لاپاراسکوپی، بیوپسی برای تأیید تشخیص یا رد بدخیمی پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم).

38- اگر لاپاراسکوپی کامل اندومتریوز را نشان ندهد، مدیریت علائم ادامه یابد (شواهد بسیار کم).

تشخیص آدنومیوز

39- سونوگرافی برای تشخیص آدنومیوز پیشنهاد شود، هرچند معیارها محدود است (شواهد بسیار کم).

40- ام‌آر‌آی به‌عنوان روش اولیه استفاده نشود، اما در موارد خاص مناسب است (توافق نظر).

عوامل هدایت‌کننده درمان اندومتریوز

41- درمان بر اساس علائم و ترجیحات بیمار باشد، نه مرحله بیماری (توافق نظر).

42- شرح دقیق ظاهر و محل اندومتریوز مستند شود (توافق نظر).

مدیریت دارویی درد اندومتریوز با مسکن‌ها

43- آزمایش کوتاه‌مدت (مثلاً 3 ماه) NSAID یا پاراستامول پیشنهاد شود (توافق نظر).

مدیریت دارویی درد آدنومیوز با مسکن‌ها

44- آزمایش کوتاه‌مدت NSAID یا پاراستامول برای درد آدنومیوز پیشنهاد شود (توافق نظر).

مدیریت دارویی درد اندومتریوز با داروهای ضد نوروپاتیک

45- شواهدی برای یا علیه استفاده از داروهای ضد نوروپاتیک وجود ندارد (توافق نظر).

46- در صورت درد شدید یا بدتر شدن شرایط، به متخصص درد ارجاع شود (توافق نظر).

مدیریت دارویی اندومتریوز با درمان‌های هورمونی

47- درمان هورمونی می‌تواند درد را کاهش دهد بدون اثر منفی دائمی بر باروری (شواهد متوسط).

48- درمان هورمونی (مانند قرص ضدبارداری یا پروژستوژن) پیشنهاد شود (شواهد متوسط).

49- در صورت عدم اثربخشی درمان اولیه، به متخصص زنان ارجاع شود (توافق نظر).

50- برای اندومتریوز عمیق، 3 ماه آگونیست GnRH قبل از جراحی پیشنهاد شود (توافق نظر).

مدیریت دارویی آدنومیوز با درمان‌های هورمونی

51- درمان هورمونی می‌تواند درد و خونریزی را کاهش دهد (شواهد کم).

52- درمان هورمونی برای آدنومیوز پیشنهاد شود (شواهد کم).

53- در صورت عدم اثربخشی، به متخصص زنان ارجاع شود (توافق نظر).

مدیریت غیر دارویی و غیر جراحی درد اندومتریوز

54- شواهدی برای گیاهان دارویی چینی وجود ندارد و ممکن است مضر باشد (شواهد کم).

55- شواهد محدودی برای اثربخشی طب سوزنی وجود دارد (شواهد بسیار کم تا متوسط).

مدیریت غیر دارویی و غیر جراحی درد آدنومیوز

56- شواهد کمی برای مدیریت غیر دارویی آدنومیوز وجود دارد (توافق نظر).

مدیریت جراحی اندومتریوز

57- گزینه‌های جراحی با بیمار بحث شود (شواهد بسیار کم).

58- جراحی با لاپاراسکوپی انجام شود، مگر در موارد منع مصرف (شواهد بسیار کم).

59- برداشتن کیست به جای تخریب آن پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم تا کم).

60- برای اندومتریوز عمیق، به متخصصین ماهر ارجاع شود (نظر گروه کارشناسی).

مدیریت جراحی آدنومیوز

61- شواهدی برای یا علیه جراحی آدنومیوز وجود ندارد (توافق نظر).

ترکیب جراحی و درمان هورمونی برای اندومتریوز

62- پس از جراحی، درمان هورمونی برای تداوم فواید پیشنهاد شود (شواهد بسیار کم تا متوسط).

ترکیب جراحی و درمان هورمونی برای آدنومیوز

63- آدنومیوز معمولاً با درمان هورمونی یا جراحی جداگانه درمان شود (توافق نظر).

هیسترکتومی برای اندومتریوز

64- شواهدی برای یا علیه هیسترکتومی وجود ندارد؛ ضایعات قابل مشاهده برداشته شود (توافق نظر).

65- جزئیات هیسترکتومی با بیمار بحث شود (توافق نظر).

66- هیسترکتومی با لاپاراسکوپی انجام شود، مگر در موارد منع مصرف (توافق نظر).

هیسترکتومی برای آدنومیوز

67- شواهدی برای اثربخشی هیسترکتومی بر درد وجود ندارد، اما خونریزی شدید رفع می‌شود (توافق نظر).

68- جزئیات هیسترکتومی با بیمار بحث شود (توافق نظر).

استراتژی‌های تقویت باروری در اندومتریوز

69- مدیریت ناباروری با تیم بین‌رشته‌ای انجام شود (نظر گروه کارشناسی).

70- فواید و خطرات جراحی لاپاراسکوپی بحث شود (شواهد کم تا متوسط).

71- برداشتن یا تخریب اندومتریوز برای بهبود شانس بارداری پیشنهاد شود (شواهد کم تا متوسط).

72- درمان سرکوب هورمونی برای افرادی که قصد بارداری دارند، پیشنهاد نشود (شواهد کم تا متوسط).

پیگیری اندومتریوز بدون علامت

73- پیگیری برای اندومتریوز عمیق یا اندومتریوماهای بزرگ‌تر از 3 سانتی‌متر پیشنهاد شود (توافق نظر).

اندومتریوما (کیست‌های تخمدانی ناشی از اندومتریوز)

پیشگیری ثانویه اندومتریوز

74- جراحی پیشگیرانه بدون علامت توصیه نشود (توافق نظر).

خطر سرطان اندام‌های تناسلی

75- شواهد قطعی برای ارتباط اندومتریوز با سرطان وجود ندارد (نظر گروه کارشناسی).

جهت اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید

تهیه و تنظیم: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار

طبقه بندی مطالب وبلاگ فیزیوتراپی

مقالات مروری سیستماتیک (نظام مند) و گایدلاین های بالینی

مقالات فیزیوتراپی

مقالات استخوان شناسی

مقالات آناتومی اندام فوقانی

مقالات آناتومی اندام تحتانی

مقالات آناتومی ستون فقرات

تصویر و ابتدا-انتهای عضلات اندام های فوقانی و تحتانی

مروری بر آناتومی سیستم عصبی، عضلانی و اسکلتی ازطریق تصاویر

مقالات حرکت شناسی (کینزیولوژی)

مقالات سیستم عضلانی-اسکلتی، بیماری ها و اختلالات مربوطه

مقالات شکستگی استخوانها و جراحی های ارتوپدی

مقاله های دستگاه عصبی مرکزی و محیطی (CNS & PNS)

مقالات سیستم عصبی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مقالات سیستم تنفسی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مقاله های سیستم حسی، درد و موضوعات آن

مقالات روماتولوژی (شامل اصطلاحات،اختلالات و بیماریهای روماتیسمی و روماتیسم خارج مفصلی)

مقالات سیستم قلبی، عروقی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مقالات رادیولوژی

مهمترین اخبار دکترای حرفه ای فیزیوتراپی

مطالب و موضوعات متفرقه (مقالاتی درباره فشار خون، دیابت، بیوفیزیک، رادیولوژی،فیزیولوژی و تست خون، برخی از بیماری ها و...)

مقالات مروری سیستماتیک (نظام مند) و گایدلاین های بالینی

طبقه بندی مطالب بر اساس ناحیه بدن

مقالات ستون فقرات

مقالات شانه

مقالات آرنج

مقالات مچ و انگشتان دست

مقالات لگن، مفصل هیپ و ناحیه ران

مقالات زانو

مقالات مچ پا و پا

مقالات سیستم عصبی (cns & pns)

مقالات شکستگی استخوانها و جراحی های ارتوپدی

مقالات سیستم تنفسی

ویدیوها در آپارات

ویدیوهای آموزشی