راه هاى حركتى نزولى (فوق نخاعی) به طور معمول به بخشهاى هرمى و خارج هرمى تقسيم مى شوند.قبل از توصيف راه هاى هرمى و خارج هرمى ضرورى است كه واژه «نورون حركتى فوقانى» و «نورون حركتى تحتانى» توضيح داده شود.
منظور از واژه «نورون حركتى فوقانى» يا UMN،تمامى مسيرهايى است كه از مغز به هسته های حركتى اعصاب مغزى در ساقه مغز و نخاع مى روند.
یک نکته مهم:
در آسيبهايى كه به قشر حركتى مغز يا راه هاى هرمى گسترش نيافته باشند،بيمار فلج نمى شود و حتى علامت بابنسكى به دست نمى آيد.
منظور از واژه «نورون حركتى تحتانى» يا LMN، نورونهاى حركتى از ساقه مغز (يعنى از هسته های حركتى اعصاب مغزى) و نورونهاى حركتى شاخ قدامى نخاع (آلفا و گاما موتور نورون) است.
سيستم هرمى شامل راه هاى قشرى- نخاعى (Corticospinal Tract) و قشرى-بصل النخاعى(Corticobulbar Tract)مى باشد.اين راه ها در هرم بصل النخاع قرار دارند.سيستم هرمى يك راه اصلى است كه حركات ارادى قسمتهاى مختلف بدن به خصوص نواحى ديستال اندامها را ميا نجيگرى مى كند و همچنين حركات ارادى را در عضلات صورت و زبان باعث مى شود.سيستم خارج هرمى به راه هاى حركتى به غير از راه هاى قشرى- نخاعى و قشرى- بصل النخاعى اطلاق مى گردد.در قسمت ذيل راه هاى خارج هرمى توضيح داده مى شود و راه هرمى به علت اهميت بالينى در قسمت دوم بحث خواهد شد.
راههاى خارج هرمى (Extrapyramidal Tract)
راههاى خارج هرمى شامل راههاى ذيل می باشند:
1-راه روبرواسپاينال(Rubrospinal Tract): فيبرهاى اين راه از نورونهاى هسته قرمز(Red Nucleus) مغز ميانى جدا مى شوند (تصوير زیر).
هسته قرمز خود فيبرهاى آوران را از قشر حركتى و مخچه دريافت مى كند.در فانيكولوس خارجى نزول مى كنند.فيبرهاى روبرواسپاينال در لاميناى V، VI، VII نخاع پايان مى يابند و در انسان از سگمنتهاى سينه اى پايين تر نمى روند.در اين لاميناها فيبرها روى نورونهايى ختم مى شوند كه نورونهاى حركتى آلفا و گاما را كه به گروه عضلات فلكسور مى روند، تحريك مى كنند.در صورت قطع اين راه، هيچ اختلال بالينى شناخته نشده است.
2- راه تكتواسپاينال(Tectospinal Tract): اين فيبرها از كاليكولوس فوقانى (دو تكمه فوقانى از تكمه هاى چهارگانه مغز ميانى) مبدأ مى گيرند (تصوير فوق). كاليكولوس فوقانى مركز رله ايمپالسهاى بينايى است. در نخاع اكثر اين الياف در چهار سگمنت گردنى فوقانى روى اينتر نورونهاى لاميناهاى VI، VII و VIII پايان مى يابند. اين راه ازطريق اينتر نورونهاى مذكور،مسئول حركات رفلكسى سر و گردن در ارتباط با تحريكات بينايى است و در فانيكولوس قدامى نزول مى كند.
3- راه مشبكى- نخاعى(Reticulospinal Tract):
شامل دو راه مىباشد. يك راه به نام رتيكولو اسپاينال پونتاين كه از تشكيلات مشبك پل مغزى سرچشمه مى گيرد و يك راه به نام رتيكولو اسپاينال مدولارى كه از تشكيلات مشبك بصل النخاع مبدأ مى گيرد(تصوير ذیل).
راه رتيكولو اسپاينال پونتاين در لاميناهاى VIIو VIIIو راه رتيكولو اسپاينال مدولارى در لاميناى IX و VII خاتمه مى يابند.اولى در فانيكولوس قدامى و راه رتيكولو اسپاينال مدولارى در فانيكولوس لترال نزول مى كند.
هر دو مسير رتيكولو اسپاينال، موتو نورونهاى آگزيال (محورى) و قسمت پروگزيمال اندام را كنترل مى كنند و آنها مسيرهاى سوپرا اسپاينال اصلى جهت كنترل وضعيت نشستن و ايستادن و حركات خودكار نظير راه رفتن و دويدن مى باشند.
4- راه دهليزى- نخاعى(Vestibulospinal Tract): قسمت عمده اين راه،راه وستيبولو اسپاينال خارجى ناميده مى شود و منحصرا از هسته وستيبولار خارجى (هسته Deiters)مبدأ مى گيرد (تصوير زیر) و يك راه ديگر وستيبولو اسپاينال داخلى است.هر دو راه,در فانيكولوس قدامى نزول مى كنند و روى اينتر نورونهاى لاميناهاى VII و VIII نخاع و همچنين بعضى مستقيما روى نورونهاى حركتى آلفا و گاما پايان مى يابند.
راه وستيبولو اسپاينال اثرات زير را دارد:
1- انقباض عضلات اكستانسور همان طرف (شامل اندامها و ستون فقرات) كه در مقابل وزن مقاومت مى كنند و در نتيجه اين راه در ارتباط با وضعيت ايستاده و حفظ آن است و براى حفظ تعادل در هنگام استراحت و راه رفتن اهميت دارد.
2- باعث استراحت عضلات فلكسور مى شود.
در بيمارانى كه مغز ميانى و قسمت فوقانى پل مغزى آنها دچار آسيبهاى شديد مى شود يا در حيوانات آزمايشى كه ساقه مغزى در سطحى بالاى هسته وستيبولار قطع شده است، عضلات اكستانسور بدن در حالت انقباض مداوم باقى مى ما نند كه به اين وضعيت Decerebrate Rigidity گفته مى شود.اگر هسته وستيبولار به طريق جراحى تخريب شود، تون عضلانى اكستانسورها برطرف مى گردد يا كاهش مى يابد.
5- راه زيتونى- نخاعى(Olivospinal Tract): راه زيتونى- نخاعى يا الياف هلوك از زيتون بصل النخاع شروع مى شوند و به همراه الياف دهليزى- نخاعى وارد طناب قدامى نخاع مى گردند و در مجاورت شيار قدامى جانبى تا نخاع گردنى امتداد دارند.
6- راه مخچه اى- نخاعى(Cerebellospinal Tract): رشته هايى هستند كه احتمالاً از قشر قسمت كرمينه مخچه شروع شده و در طول طناب قدامى نخاع پايين مى آيند.چنين راهى يا عملاً وجود ندارد و يا اگر وجود داشته باشد، از نظر عملكردى مهم نيست.زيرا مخچه معمولاً هيچ گونه كنترل مستقيمى بر روى انقباض عضلانى ندارد،اما در رابطه با تنظيم اعمال حركتى به صورت يك مقايسه كننده عمل مى نمايد و به واسطه ارتباطاتى كه با بخشهاى ديگر CNS برقرار مى سازد در كنترل حركت نقش دارد که قبلا در قسمت تئوری سیستم ها بیان گردید.
*استفاده از مطالب فقط درصورت ذکر منبع مجاز می باشد
منبع:از کتاب ساختار و عملکرد سیستم عصبی-عضلانی به ترجمه و تدوین نویسنده وبلاگ(فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار).چاپ فجر.بهار ۱۳۸۵(چاپ اول)
منابع (References)
- نراقى، محمد على؛ حاجى حسينى، داود ترجمه نوروآناتومى
W.C. Wongck. انتشارات جعفرى.
-آمرى نيا، رضا؛ بهروزى راد، نازيلا ترجمه ساختمان و عمل مغز و
اعصاب پرفسور ويليام ويليس. مؤسسه انتشارات تلاش.
-Barbara F. Westmoreland/ Medical Neuroscience
-Arthur C.Guyton/Basic Neuroscience: Anatomy & Physiology
-Williams & Warwick/ Gray's Anatomy
مطالب مرتبط:
Iran