فیزیوتراپی- فیزیوتراپیست (شهرستان آمل)

درد قلبی (Cardiac pain)

درد قلبی چیست؟

دیواره قلب از خارج به داخل از سه لایه اپی کارد، میوکارد و اندوکارد تشکیل شده که میوکارد اصلی ترین و بیشترین بخش آن است.

میوکارد (عضله قلب) شامل قسمت های زیر است:

*عضله دهلیزی

*عضله بطنی

*فیبرهای عضلانی تخصصی-هدایتی (فیبرهای گره سینوسی-دهلیزی، گره دهلیزی-بطنی و بافت هدایتی)

فهرست موضوعات

شریان های کروناری (Coronary arteries)

درد قلبی

علل ایسکمی میوکارد

اثرات ایسکمی میوکارد بر پایانه های عصبی آزاد

مسیر آناتومیکی فیبرهای آوران عضله قلب (میوکارد)

نواحی درد ناشی از ایسکمی میوکارد

جنبه های مختلف درد قلبی

آنژین صدری

انفارکتوس میوکارد

شریان های کروناری (Coronary arteries)

شریان های کروناری چپ و راست وظیفه خونرسانی به قلب را برعهده دارند. این دو شریان از آئورت صعودی مبدا می گیرند. در اکثر افراد، شریان کروناری چپ بیشتر به دهلیز چپ و قسمت قدامی بطن چپ خونرسانی می کند. شریان کروناری راست وظیفه خونرسانی به دهلیز راست، نواحی زیادی از بطن راست و همچنین قسمت پشتی بطن چپ را برعهده دارد.

شریان های کروناری در تصویر زیر:

میزان جریان خون در سرخرگ های کروناری تقریبا براساس نیاز عضله قلبی (میوکارد) به اکسیژن تنظیم می گردد. اینکه چرا افزایش مصرف اکسیژن عامل اتساع یا گشادی عروق کروناری است، به طور دقیق مشخص نیست. برخی این گشادی عروق را بیشتر به آدنوزین نسبت می دهند که از سلول های عضلانی در پاسخ به کاهش غلظت اکسیژن آزاد می گردد. این ماده همچنین ممکن است یک عامل تحریک آوران های قلبی درارتباط با درد قلب باشد.

همچنین مشخص شده است که هرگاه قدرت انقباضی عضله قلب به هر علتی افزایش یابد، میزان جریان خون شریان کروناری به طور همزمان افزایش می یابد و عکس آن نیز صادق است. این بدین معنا است که تغییر میزان جریان خون کروناری برطبق متابولیسم موضعی عضله قلب تعیین می شود. البته چنین تنظیمی در بافت های دیگر بدن به ویژه در عضلات اسکلتی نیز دیده می شود. حتی درصورت قطع اعصاب قلب، متابولیسم موضعی همچنان می تواند کنترل کننده اصلی جریان خون سرخرگ کروناری باشد.

هرگونه اختلال در ساختمان این شریان ها در ناحیه تنه اصلی یا شاخه های کوچکتر آن، باعث ایسکمی (کم خونی موضعی) قلب می گردد (ایسکمی میوکارد).

بیماری ایسکمیک قلب (Ischemic heart disease, or IHD) شایع ترین علت مرگ افراد (مردان و زنان) محسوب می شود. درگیری شریان های کروناری به علت تصلب شرایین (آترواسکلروز) مهمترین عامل بیماری ایسکمیک قلب است.

درد قلبی

درد قلب ناشی از کاهش یا قطع جریان خون میوکارد است. بیماری شریان کروناری (Coronary artery disease, or CAD) که به علت آترواسکلروز (سفت و سخت شدن شریان ها) ایجاد می شود، مهمترین عامل دردهای قلبی است. آترواسکلروز عامل تنگی شریان ها است که این منجر به ایسکمی بافت ها می گردد. در حال حاضر تصور بر این است که در اثر تجمع متابولیت ها در ناحیه ایسکمیک میوکارد، درد قلب ایجاد می شود.

علل ایسکمی میوکارد

عواملی که باعث ایجاد ایسکمی میوکارد می گردند عبارتنداز:

*اختلالات شریان کروناری

**آترواسکلروز (مهمترین علت)

**اسپاسم عروق اصلی یا شریان های کوچکتر

**ترومبوز

**آمبولی

**آئورتیت سیفیلیسی

*تنگی دریچه آئورت

*کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (این بیماری با هیپرتروفی شدید بطن چپ همراه است)

*برخی از ناهنجاری های مادرزادی

*کاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون مانند کم خونی شدید (علت نادر)

اثرات ایسکمی میوکارد بر پایانه های عصبی آزاد

ایسکمی میوکارد (Myocardial ischemia) به معنای کم خونی در عضله قلب به علت انسداد یا انقباض شریان های کروناری (و یا انسداد و انقباض توام شریان) است. وقتی ایسکمی ایجاد می شود، اکسیژن و گلوکز مورد نیاز بافت ها جهت متابولیسم سلولی کاهش می یابد. چون اکسیژن کافی درنتیجه ایسکمی وجود ندارد، متابولیسم بی هوازی رخ می دهد. این نوع از متابولیسم عامل تولید اسید لاکتیک (Lactic acid) است. ایجاد اسید لاکتیک ممکن است یکی از علت های درد باشد. همچنین به هنگام ایسکمی احتمال ایجاد مواد شیمیایی همانند برادی کنین و آنزیم های پروتئولیتیک به علت ضایعه سلول های عضلانی وجود دارد. بنابراین احتمال دارد که این مواد اخیر به دلیل تحریک پایانه های عصبی آزاد ناحیه میوکارد باعث درد گردند. برخی درد قلبی را به آدنوزین نسبت می دهند که به عنوان یک عامل گشادکننده عروق کروناری بوده و در جریان کاهش غلظت اکسیژن از سلول های عضلانی قلب آزاد می گردد. گاهی درد به علت تحریک فیبرهای حسی جدار عروق کروناری ایجاد می شود.

مسیر آناتومیکی فیبرهای آوران عضله قلب (میوکارد)

راه درد قلبی - Cardiac pain pathway

میوکارد حاوی آوران هایی است که به ایسکمی حساس هستند. مسیر این آوران ها به طرف گانگلیون های ریشه خلفی نخاع و سپس شاخ خلفی نخاع است. به علت همراهی این آوران ها با اعصاب سمپاتیک ممکن است آوران های میوکارد به غلط به عنوان آوران های اتونوم فرض شوند. آوران های میوکارد ابتدا وارد شبکه قلبی می شوند و همراه با فیبرهای سمپاتیک (فیبرهای پس عقده ای) که مجموعه آنها اعصاب قلبی را تشکیل می دهند وارد گانگلیون های سمپاتیک (گانگلیون های پاراورتبرال) در تنه سمپاتیک می گردند (گانگلیون های تحتانی گردن و چهار یا پنج گانگلیون اول سینه ای). فیبرهای آوران میوکارد برخلاف فیبرهای سمپاتیک بدون سیناپس در گانگلیون های سمپاتیک به سمت طناب نخاعی رفته و ازطریق اعصاب نخاعی سینه ای دوم، سوم، چهارم و پنجم منتقل می شوند. این آوران ها در شاخ خلفی نخاع با دومین نورون مربوط به مسیر اسپاینوتالامیک سیناپس می کنند و درنهایت از تالاموس به قشر مغز می روند. راه اسپاینوتالامیک که فیبرهای درد، حرارت و لمس خام را انتقال می دهند ابتدا در نخاع به طرف مقابل رفته و سپس به سمت تالاموس و قشر مغز سیر می کند.

در تصویر زیر مسیر درد قلب به نخاع و مراکز عصبی بالاتر به هنگام یک حمله قلبی نشان داده شده است:

نواحی درد ناشی از ایسکمی میوکارد

ایسکمی میوکارد چه به صورت گذرا باشد (که با آنژین صدری همراه است) و چه به صورت طولانی مدت ( که انفارکتوس میوکارد یا حمله قلبی ایجاد می شود)، به علت تجمع متابولیت ها در عضله قلب، سبب بروز درد می گردند. آوران های میوکارد به ایسکمی حساس بوده و مسئول درد آنژین صدری و ترومبوز شریان کروناری هستند.

درد قلبی ممکن است در نواحی زیر احساس گردند:

*قفسه سینه

*زیر جناغ (استرنوم)

*شانه چپ یا هر دو شانه

*بازوی چپ

*جلو یا نوک قلب

*بازوی راست

*ناحیه بین دو کتف

*ناحیه اپیگاستر (قسمت فوقانی شکم یا روی معده)

*دندان ها

*فک تحتانی

*به ندرت در ناحیه پس سر

جنبه های مختلف درد قلبی

درد قلب را می توان از دو جنبه بررسی کرد:

*آنژین صدری (Angina pectoris)

*درد به علت انفارکتوس میوکارد (Myocardial infarction, MI) یا حمله قلبی (Heart attack)

آنژین صدری

آنژین یا آنژین صدری عبارت است از احساس ناراحتی در قفسه سینه که به علت ایسکمی یک ناحیه ای از عضله قلب (میوکارد) ایجاد می شود. آنژین صدری براساس گزارش بیماران به صورت سنگینی، له شدگی، احساس فشار، درد و سوزش در قفسه سینه یا زیر جناغ و سفتی توصیف می گردد. انتشار درد در آنژین صدری شایع است که به طرف شانه چپ، سطح داخلی بازو و در مسیر عصب اولنا به طرف دست امتداد می یابد. گاهی به هر دو شانه، بازوها، دست ها، عضلات سینه و اپی گاستر انتشار پیدا می کند. احتمال آروغ زدن وجود دارد. درد ناشی از آنژین صدری، خنجری نیست و همچنین در اثر سرفه و حرکات تنفسی تشدید نمی شود.

آنژین صدری عموما به علت بیماری شریان کروناری (CAD) ایجاد می گردد. در برخی از موارد اسپاسم عروق کروناری عامل آنژین است که می تواند هم در شریان های کروناری سالم و هم در شریان هایی که دچار آترواسکلروز هستند رخ دهد. اسپاسم عضلات صاف جدار عروق باعث ایسکمی و درنتیجه درد می گردد. البته باید توجه داشت که گاهی با اینکه ایسکمی عضله قلب وجود دارد، ممکن است بیمار فاقد هر گونه درد بوده یا درد کمی داشته باشد. به عنوان مثال بسیاری از بیماران دیابتی دچار سکته های قلبی بدون درد می گردند که در این موارد اصطلاح سکته قلبی خاموش یا انفارکتوس میوکارد خاموش (Silent myocardial infarction) را به کار می برند. اگرچه سکته قلبی خاموش ممکن است در هر فردی ایجاد شود، ولی در بیماران دیابتی شایع تر است.

عواملی که شدت آنژین را افزایش می دهند:

-فعالیت بدنی به خصوص پیاده روی در سربالایی ها

-حجم زیاد غذا همراه با فعالیت

-فعالیت درهوای سرد

-فعالیت در صبح زود

-مصرف سیگار

-هیجانات یا استرس های روحی

-مقاربت

-تاکی کاردی (افزایش ضربان قلب)

-کاهش میزان اکسیژن شریانی

*فشار خون بالا

-عفونت

آنژین صدری به صورت دو نوع سندرم بالینی قابل تقسیم است:

*آنژین پایدار (Stable angina)

*آنژین ناپایدار (Unstable angina)

ویژگی های آنژین پایدار عبارتنداز:

-با فعالیت تشدید می شود

-با استراحت کاهش می یابد

-الگوی آن قابل شناسایی است

-با نیتروگلیسرین کاهش می یابد

-شدت درد معمولا متوسط است

-مدت زمان آن از چند دقیقه تا نیم ساعت متغیر است

ویژگی های آنژین ناپایدار شامل:

-با فعالیت مختصر یا حتی در حالت استراحت و خواب ایجاد می شود

-گاهی پس از صرف غذا به وجو می آید

-درد بیمار شدیدتر است

-دفعات درد و مدت زمان آن افزایش می یابد

-بدون الگوی مشخص

-با مصرف یک قرص نیتروگلیسرین کاهش نمی یابد

-احتمال بروز انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی) و مرگ ناگهانی بیشتر است

نوعی از آنژین ناپایدار بنام آنژین متغیر (Variant angina) یا آنژین پرینزمتال (Prinzmetal's angina) نیز در موارد نادری دیده می شود که علت آن اسپاسم شریان های کروناری است که می تواند هم در شریان های کروناری سالم و هم در شریان هایی که دچار آترواسکلروز شده اند به وجود آید. بنابراین، اسپاسم عضلات صاف منجربه تنگی دینامیک سرخرگ های کروناری می گردد. ویژگی های دیگر این آنژین شامل:

-معمولا در شب یا به هنگام استراحت اتفاق می افتد

-یک نوع شدید آنژین ناپایدار است

-بالا رفتن قطعه ST در الکتروکاردیوگرام

-ممکن است با آریتمی های خطرناک یا اختلالات هدایتی همراه باشد

*در نزدیک به سه چهارم بیماران، انسداد آترواسکلروتیک شریان کروناری وجود دارد

*ممکن است آغازی انفجاری داشته باشد

*احتمال تنگی نفس شدید وجود دارد

*این بیماران در معرض خطر انفارکتوس حاد میوکارد قراردارند

انفارکتوس میوکارد

درد ناشی از انفارکتوس میوکارد (حمله قلبی)، شبیه آنژین صدری است، با این تفاوت که شدت و مدت زمان آن بیشتر است. در این بیماران، درد به مدت 30 دقیقه یا بیشتر ادامه می یابد و پوست معمولا سرد و مرطوب است. در انفارکتوس میوکارد که به علت کاهش ناگهانی و طولانی مدت جریان خون کروناری ایجاد می شود، بخشی از عضله قلب می میرد. از علایم دیگر بیماران احساس خستگی و ضعف، سرگیجه، تهوع، طپش قلب و تعریق سرد است.

منطقه مرده به علت انفارکتوس میوکارد ناشی از انسداد شاخه ای از سرخرگ کروناری چپ در تصویر زیر:

توصیف بیمار از درد و ویژگی آن ممکن است به صورت زیر باشد:

*فشار یا احساس ناخوشایندی که به وصف درنمی آید

*دردی غیر قابل تحمل

*احساس تنگی، له شدگی، سنگینی یا فشردگی

*احساس فرورفتن چاقو و سوزش

*دردی له کننده و چنگکی

*درد به طور تیپیک در قسمت میانی قفسه سینه یا اپی گاستر بوده و در حدود 30 درصد موارد به بازوها انتشار می یابد

*وسیع بودن منطقه درد که گاهی تمام جدار قفسه سینه را دربرمی گیرد

*به علت شدید بودن درد، شخص ممکن است قدم زده، یا خود را روی زمین می اندازد و گاهی پیراهن خود را پاره می کند. درد در این مورد ممکن است تا ساعت ها وجود داشته باشد

حدود 20 الی 25 درصد بیماران با انفارکتوس میوکارد ممکن است بدون علامت باشند یا درد بسیار کمی را گزارش کنند که در هر فردی ممکن است دیده شود (به ویژه در بیماران دیابتی و زنان). به این حالت اخیر انفارکتوس میورکارد خاموش (Silent myocardial infarction, or Silent MI) می گویند.

منابع (References)

میناگر، علیرضا و وثوق آزاد، ژاک. ترجمه نوروآناتومی پایه و کاربردی پروفسور فیتزجرالد. انتشارات دانش پژوه

شادان، فرخ. ترجمه فيزيولوژى پزشكى پرفسور آرتور گايتون. انتشارات شركت سهامى چهر

هاشمی کهن‌زاد، شهریار. ترجمه تفسیر پاتوفیزیولوژیک درد "سیریل مک براید" و "رابرت بلک لا". چاپ دوم. نشر دانش امروز

*دلاورخان، مرتضی.ترجمه: تشخیص و درمان بیماری‌های قلب و عروق سری منوال دکتر Joseph S. Alpert و James M. Rippe. انتشارات شرکت سهامی چهر. چاپ دیبا

*ناصری، مهران. نصیری، امیرحسن و همکاران. ترجمه:اصول طب داخلی هاریسون.بخش بیماری‌های قلب و عروق. چاپ گلشن. مرکز نشر اشارت

*الهی، بهرام. آناتومی تنه. انتشارات جیحون. چاپ دیبا

*هوشمند ویژه، محمد. فرهنگ پزشکی انگلیسی-فارسی(دوجلدی). واژه نامه مصور دورلند. انتشارات کلمه

http://www.medicinenet.com/angina/page2.htm

http://www.mayoclinic.com/health/angina/DS00994

http://www.mhhe.com/biosci/ap/saladin/cardio/reading3.mhtml

http://emedicine.medscape.com/article/150215-overview#showall

http://www.webmd.com/heart-disease/guide/heart_disease_heart_attacks

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12805843

نویسنده: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار

*استفاده از مطالب فقط درصورت ذکر منبع وبلاگ یا لینک آن مجاز است

منابع تصویر

http://www.daviddarling.info/

http://nursingcrib.com/

http://www.merckmanuals.com/

طبقه بندی مطالب وبلاگ فیزیوتراپی

مقالات قلب و عروق (شامل مفاهیم، اختلالات و مقاله های آموزشی)

مقالات فیزیوتراپی

مقالات استخوان شناسی

مقالات آناتومی اندام فوقانی

مقالات آناتومی اندام تحتانی

مقالات آناتومی ستون فقرات

مقالات حرکت شناسی (کینزیولوژی)

مقالات سیستم عضلانی-اسکلتی، بیماری ها و اختلالات مربوطه

مقالات شکستگی استخوانها و جراحی های ارتوپدی

مقالات روماتولوژی (شامل اصطلاحات،اختلالات و بیماریهای روماتیسمی و روماتیسم خارج مفصلی)

مقاله های دستگاه عصبی مرکزی و محیطی (CNS & PNS)

مقالات سیستم عصبی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مقالات سیستم تنفسی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مقاله های سیستم حسی، درد و موضوعات آن

مقالات سیستم عروقی، بیماریها و اختلالات مربوطه

مروری بر آناتومی سیستم عصبی، عضلانی و اسکلتی ازطریق تصاویر

اخبار کنگره ها و سمینارهای فیزیوتراپی

مهمترین اخبار دکترای حرفه ای فیزیوتراپی

مطالب و موضوعات متفرقه (مقالاتی درباره فشار خون، دیابت، بیوفیزیک، رادیولوژی،فیزیولوژی و تست خون، برخی از بیماری ها و...)

طبقه بندی مطالب بر اساس ناحیه بدن

مقالات ستون فقرات

مقالات شانه

مقالات آرنج

مقالات مچ و انگشتان دست

مقالات لگن، مفصل هیپ و ناحیه ران

مقالات زانو

مقالات مچ پا و پا

مقالات سیستم عصبی (cns & pns)

ویدیوهای آموزشی

برچسب‌ها: آنژین صدری, آوران های میوکارد, حمله قلبی, درد قلب

+ نوشته شده در سه شنبه شانزدهم اسفند ۱۳۹۰ ساعت 18:49 توسط فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار |

دیابت، اختلالات قلبی-عروقی، سکته مغزی

دیابت بیماریی است كه در آن، بدن قادر به تولید انسولین و یا استفاده مناسب از این ماده نیست. دیابت یا بیماری قند، به مجموعه ای از اختلالات اطلاق می شود که باعث می گردد سلول های بدن نتوانند به نحو مناسب از کربوهیدرات ها به عنوان یک ماده غذایی اساسی استفاده نمایند، که نتیجه آن افزایش میزان قند خون است.

دیابت می تواند منجربه آسیب قلب و عروق، کلیه، اعصاب محیطی، سیستم عصبی خودکار (سمپاتیک و پاراسمپاتیک) گردد. در گروهی از بیماران ممکن است عفونت ادراری و زخم پاها ایجاد گردد. بعضی از بیماران حس پاهای خود را از دست می دهند و درنتیجه در خطر آسیب به این نواحی قرار دارند.

زخم پا در بیماران دیابتی نتیجه ترکیب سه عامل زیر است:

*نوروپاتی حسی

*نوروپاتی حرکتی

*نارسایی شریانی

دیابت عامل سکته های قلبی بدون درد است. انواع اختلالات سیستم خودکار (اتونوم) در بیماران دیابتی ایجاد می گردند که که ممکن است هر قسمتی از زنجیره سمپاتیک یا پاراسمپاتیک را درگیر کنند.

بسیاری از قطع عضو (آمپوتاسیون)ها به علت این بیماری انجام می شود. 50 الی 70 درصد قطع عضوهای غیر ضربه ای مربوط به اندام های تحتانی در بیماران دیابتی اتفاق می افتد. همچنین بیماران دیابتی در خطر افسردگی نیز قرار دارند که این خود می تواند بر شدت بیماری آنها بیفزاید.

انواع دیابت

دیابت نوع 1: در این نوع دیابت بدن قادر به تولید هورمون انسولین نیست. این هورمون، همانطور که ذکر شد ورود گلوكز به سلول ها و سوختش را تسهیل می كند. دیابت نوع یک، یک بیماری اتوایمون (خود ایمنی) بوده که معمولا پس از ابتلا به بیماری های ویروسی و یا عفونت های باکتریایی که در طی آن، سیستم ایمنی بدن سلول های ترشح کننده انسولین را مورد حمله قرار می دهد، ایجاد می شود. دیابت نوع یك از شیوع بالایی برخوردار نیست و تنها حدود 5 تا 10 درصد دیابتی‌ها را تشكیل می‌دهد.

دیابت نوع 2: این بیماری در اثر مقاومت به انسولین ایجاد می گردد (شرایطی كه بدن قادر به استفاده ی مناسب از انسولین نمی باشد). در این بیماران حداقل در مراحل اولیه، انسولین به میزان کافی در بدن وجود دارد، ولی در سطح سلولی نقش خود را به خوبی ایفا نمی کند. اگرچه علل دقیق مقاومت به انسولین به طور کامل شناخته شده نیست، ولی شیوه زندگی نادرست اعم از تغذیه ناسالم ، عدم تحرک بدنی و به دنبال آن چاقی شکمی که با تجمع بیش از حد بافت چربی در بین احشاء همراه می باشد، نقش اساسی در ایجاد حالت پره دیابت و یا عدم تحمل گلوکز و نیز ابتلا به دیابت نوع دوم ایفا می نماید. اغلب بیماران دیابتی (بیش از 90 درصد)، دیابت نوع 2 دارند.

دیابت بارداری: در دوران بارداری با ترشح هورمون هایی که از جفت برای نگهداری جنین در رحم ترشح می شود، مقاومت به انسولین افزایش می یابد. گفته می شود که در سه ماهه دوم و سوم بارداری با بزرگ شدن جفت و افزایش ترشح هورمون های مترشحه از جفت، این مقاومت به انسولین افزایش یافته و در مواردی از سطح ظرفیت ترشحی لوزالمعده بیشتر می شود که در نهایت باعث افزایش قند خون می گردد. اهمیت دیابت بارداری، علاوه بر سلامت مادر و جنین آن است که 5 تا 10 درصد زنانی كه دیابت بارداری دارند، بلافاصله بعد از بارداری به دیابت (معمولا دیابت نوع 2) مبتلا می شوند.

پره دیابت: زمانی كه قند خون فرد از حد طبیعی بیشتر باشد، اما به میزانی بالا نباشد كه فرد به دیابت نوع 2 مبتلا باشد، فرد پره دیابت و یا دچار عدم تحمل گلوکز خواهد بود.

ارتباط دیابت با اختلالات قلبی-عروقی

مهمترين علت پيدايش بيماري هاي قلبي- عروقي، تصلب شرايين است. تصلب شرايين سبب مي شود كه سرخرگ هاي گوناگوني كه به سمت هاي مختلف بدن خون مي‏رسانند، به تدريج سخت و تنگ گردند و توانايي آنها براي انتقال اكسيژن و مواد غذايي به سلول هاي بدن كاهش يابد. عواملي هستند كه موجب سريعتر شدن تصلب شرايين مي گردند و در صورت وجود آنها احتمال پيدايش بيماري قلبي- عروقي افزايش پيدا مي كند. براي پيشگيري از پيدايش بيماري‏هاي قلبي- عروقي و مرگ و مير و ناتواني ناشي از آنها، بايد اين عوامل خطر را بشناسيد و به توصيه‏هاي پزشكي توجه نماييد.

شایع ترین علت بروز بیماری قلبی و اختلالات عروقی مغز و اندام ها در یک فرد دیابتی ، سخت شدن شریان ها (سرخرگ ها) یا آترواسکلروزیس است، که این امر ناشی از تجمع کلسترول در رگ هایی است که مسوول رساندن غذا و اکسیژن به قلب، مغز و نواحی دیگر هستند.

عوامل خطر

عوامل خطر براي بيماري هاي قلب و عروق عبارتنداز:

سن بالا، جنس مذكر، سابقه خانوادگي بيماري قلبي زودرس، فشار خون بالا، افزايش چربي خون به ويژه كلسترول)، ديابت قندي، سيگار كشيدن، چاقي، كم تحركي (انجام ندادن فعاليت هاي بدني) و اختلال در انعقاد خون.

با توجه به اينكه ديابت از عوامل خطر بيماري هاي قلبي-عروقي است و معمولاٌ با عوامل خطر ديگر همراهي دارد، مبتلايان به ديابت بايد بيش از ديگران مراقب سلامت قلب و عروق خود باشند. پژوهشهاي فراوان پزشكي نيز نشان داده اند كه عوامل خطر قلبي- عروقي در مبتلايان به ديابت نوع 2 شايعتر هستند.

انواع بيماري هاي قلبي- عروقي

• بيماري هاي كرونري قلب
• حوادث عروقي مغز
• بيماري رگهاي محيطي

بيماريهاي كرونري قلب

قلب يك پمپ عضلاني به اندازة مشت گره كرده انسان است كه در هر دقيقه به طور متوسط 60 تا 100 بار مي تپد و خون را در بدن به گردش در مي آورد. گردش خون سبب مي‏شود كه اكسيژن و مواد غذايي به اندام هاي بدن برسد و مواد زائد ناشي از فعاليت سلول ها نيز دفع گردد. عضله قلب هم از اين قاعده مستثني نيست و بايد خونرساني مناسب داشته باشد تا اين كار حياتي خود را به درستي انجام دهد. خونرساني به عضله قلب توسط رگ هايي موسوم به «سرخرگ هاي كرونر» صورت مي گيرد. رسيدن خون به قلب و ميزان فعاليت عضله قلب تا حدي مشابه وضعيت عرضه و تقاضا است؛ هرچه قلب فعاليت بيشتري داشته باشد (مثلاٌ هنگام فعالت‏هاي سنگين بدني يا اضطراب و تنش)، به خون بيشتري احتياج خواهد داشت. سرخرگ‏هاي كرونر بايد بتوانند اين افزايش نياز را تأمين كنند و گرنه سلولهاي عضله قلب با مشكل روبرو خواهند شد.

تصلب شرايين و همچنين پيدايش لخته درون رگ‏هاي كرونر سبب مي شود كه خونرساني به سلول هاي عضله قلب كاهش يابد. در نتيجة كمبود اكسيژن و مواد غذايي و انباشت مواد زائد در عضله قلب، دردي پديد مي آيد كه به «درد قلبي» يا «آنژين صدري» معروف است.

اگر سرخرگ كرونر به طور كامل (به وسيله تنگي شديد يا لخته خون) بسته شود، سلول‏هاي قلبي مربوط به حوزه آن سرخرگ خواهند مرد كه به اين وضعيت «انفاركتوس قلبي» مي‏گويند. گاهي نيز در اثر اختلال شديد و گسترده در كاركرد عضله قلب، مرگ ناگهاني رخ مي دهد.

سکته خاموش (SILENT MI )

"سکته خاموش" اصطلاحی است که پزشکان برای سکته قلبی در بیماران دیابتی به کار می‌برند. "سکته قلبی خاموش"، گاهی به سرعت به نارسایی قلبی (بطن چپ) منجر می‌شود و بدون اینکه مریض، دردی احساس کند می‌میرد. بنابراین اطرافیان بیمار تصور می‌کنند قلب او سالم بوده و به علت دیگری فوت کرده است!

در بسیاری از موارد دیابت و به ندرت در بیماری های منتشر التهابی عروق کوچک، ضایعه موجود در شریان های کرونر به رگ های بسیار ریز محدود شده و درنتیجه در آنژیوگرافی مشخص نمی شود.

نشانه‏هاي مهم بيماري قلبي:

1- درد قفسه سينه: اين درد كوبنده يا فشارنده در ناحيه پشت جناغ سينه احساس مي شود و ممكن است به گردن، دستها، پشت و يا شكم هم انتشار يابد. آنژين صدري اغلب هنگام كارهاي بدني يا فشارهاي روحي و رواني كه فعاليت قلب افزايش پيدا مي كند، بروز مي‏نمايد و معمولاٌ با استراحت يا مصرف نيتروگليسرين زيرزباني تسكين مي يابد. اگر درد با استراحت يا چندين دقيقه پس از مصرف قرص ير زباني بهبود نيافت و به ويژه اگر همراه با تنگي نفس، تهوع و تعرق شديد بود، ممكن است نشانه انفاركتوس قلبي باشد. به دليل اختلال در اعصاب محيطي، شدت نشانه هاي بيماري قلبي در افراد ديابتي ممكن است كمتر از ميزان مورد انتظار باشد (انفاركتوس بي سروصدا)؛ از اين رو شما كه به بيماري ديابت مبتلا هستيد بايد بيشتر متوجه چنين نشانه هايي باشيد و به موقع به پزشك مراجعه كنيد. البته به ياد داشته باشيد كه دردهاي قفسه سينه فقط نشانه بيماري قلبي نيستند و ممكن است مثلاٌ در اثر بيماري هاي گوارشي يا ريوي نيز پديد آيند.

2- تنگي نفس: احساس تنگي نفس مي تواند از نشانه هاي بيماري كرونري قلب باشد گرجه در بسياري از بيماري هاي تنفسي و... نيز اين حالت پديد مي آيد.
3- تپش قلب: در اين وضعيت، فرد به طور ناراحت كننده اي ضربان قلب خود را احساس مي‏كند. تپش قلب در حالت هاي اضطرابي و برخي بيماري هاي ديگر قلبي نيز ممكن است پديد آيد.
4- خير يا ادم: در مراحل پيشرفته تر بيماري قلبي (نارسايي قلب) كه كاركرد پمپ اشكال پيدا مي كند، مايع موجود در بافت هاي بدن (به ويژه بخشهاي پاييني بدن مثل قوزك پاها) به طور كامل تخليه نمي شود و در زير جلد انباشته مي گردد. البته خير يا ادم در نتيجه بيماري هاي واريسي پاها، بيماري كبد، اختلالات كليوي و... نيز ممكن است پديد آيد.

حوادث عروقي مغز (سكته مغزي)

هنگامي كه رگهاي تغذيه كننده مغز به شدت آسيب ببينند، خون به سلول هاي مغزي نمي‏رسد و آنها دچار مرگ خواهند شد كه به اين حالت «انفاركتوس مغزي» مي‏گويند. سكته مغزي هم در اثر تنگي و بسته شدن رگ هاي مغز پديد مي آيد و هم به دنبال پاره شدن و خونريزي رگهاي مغز. مهم ترين عامل خطر براي حوادث عروقي مغز افزايش فشار خون (پرفشاري خون) است.

خطر سكته مغزي در مبتلايان به ديابت كه فشار خون بالا هم دارند، دو برابر افرادي است كه تنها به پرفشاري خون دچار هستند. اين مسأله اهميت كنترل فشار خون در بيماري ديابت را آشكارتر مي سازد. نشانه هاي حوادث عروقي مغز بسته به اينكه كدام قسمت مغز اختلال خونرساني پيدا كند، بسيار گوناگون هستند. كرختي يا ضعف حركتي شديد (فلج) در يك نيمه بدن و نابينايي يا تاري ديد زودگذر يك چشم از جمله نشانه هاي حوادث عروقي مغز مي باشند.
بيماري رگهاي محيطي

منظور از بيماري رگهاي محيطي بيماريهايي است كه عروق بيرون از قلب و مغز را گرفتار مي كنند. اين بيماريها معمولاٌ در نتيجه تنگ شدن رگهايي كه خون را به پاها و دستها مي‏رسانند، پديد مي آيند. كاهش خونرساني به پاها سبب دو نوع عارضه مي شود:

1- قنقار يا ياگانگرن: مرگ بافتي در اثر نرسيدن خون به اندامها كه در نهايت به قطع آن عضو مي انجامد.
2- لنگش متناوب: به علت تصلب شرايين خونرساني كنندة پاها، پس از مدتي راه رفتن درد شديدي معمولاٌ در عضلات پشت ساق پا به وجود مي‏آيد.

به طور كلي احتمال اينكه مبتلايان به ديابت نياز به قطع قسمتي از پاهايشان پيدا كنند، 15 تا 40 برابر جمعيت جامعه است. بنابراين پايبندي به توصيه هاي مربوط به پيشگيري از بيماري‏هاي قلبي- عروقي و نيز رعايت اصول مراقبت از پاها، براي افراد ديابتي بسيار اهميت دارد.

اصول پيشگيري از بيماري هاي قلب و عروق در افراد ديابتي

1- چربي (به ويژه كلسترول) خون خود را كاهش دهيد.

كلسترول كه نوعي چربي است، در پيدايش و گسترش تصلب شرايين نقش مهمي دارد زيرا مي تواند در ديوارة رگها رسوب كند و همراه با عوامل ديگر به تنگي و بسته شدن سرخرگ‏ها بينجامد.
كلسترول دونوع مهم دارد: يكي كلسترول «بد» (LDL) كه موجب بسته شدن رگها و بيماري قلبي-عروقي مي شود و دوم كلسترول «خوب» (HDL) كه كلسترول اضافي بدن را از بافتها خارج مي كند و خطر بيماري قلبي را مي كاهد. نوعي از كلسترول كه بايد غلظت كمي در خون داشته باشد، همان نوع «بد» يا LDL است.
شما مي توانيد با پرهيز از مصرف غذاهاي پرچربي و رعايت توصيه هاي پزشكتان، چربي خون خود را در سطح مناسب نگه داريد.
2- فشار خون خود را كنترل كنيد
فشار خون بالا افزون بر اينكه فشار بيشتري بر قلب وارد مي سازد و نياز آن به خون را افزايش مي دهد، روند تصلب شرايين را هم تسريع مي كند و سبب آسيب اندامهاي گوناگون بدن مي گردد.
3- وزن خود را به حد مناسب برسانيد
چاقي عامل خطر مهمي براي افزايش فشار خون است. همچنين چاقي يا اضافه وزن موجب افزايش مقاومت سلول هاي بدن نسبت به انسولين مي شود. شما بايد زير نظر يك پزشك يا متخصص تغذيه وزن بدنتان را به ميزان متناسب باقد، جنس و سن خود برسانيد.
4- سيگار نكشيد
استعمال دخانيات سبب افزايش ضربان قلب و در نتيجه كار قلب مي شود و فشار خون را هم بالا مي برد. همچنين سيگار بر اثر روي عوامل انعقادي و نيز غليظ كردن خون احتمال تشكيل لخته و بسته شدن سرخرگ ها را افزايش مي دهد. افزون براين، سيگار با اثر بر رگهاي كوچك، خونرساني به بخش هاي انتهايي اندام ها (به ويژه پاها) را مختل مي كند و اين عارضه در افراد ديابتي كه گرفتاري اعصاب محيطي نيز دارند، بسيار مهم است و خطر قطع عضو را باز هم افزايش مي دهد. اين آثار جداي از سرطان زايي سيگار است كه موجب ناتواني و مرگ خواهد شد. امروزه سيگار مهم ترين علت قابل پيشگيري سرطان بشمار مي آيد.
5-قند خون خود را كنترل كنيد
كنترل دقيق قند خون، هم به طور مستقيم و هم به طور غيرمستقيم، نقش مهمي در پيشگيري از بيماريهاي عروقي مي تواند داشته باشد.
6-فعاليت ورزشي منظم داشته باشيد
پژوهش‏هاي پزشكي نشان داده اند كه داشتن يك زندگي كم تحرك (از نظر بدني)، صرف نظر از عوامل خطر ديگر، احتمال ديابت، چاقي و بيماري كرونري قلب را افزايش مي دهد. پياده‏روي، دوچرخه سواري، تنيس روي ميز، باغباني و دويدن آرام فعاليتهاي بدني هستند كه اثر مفيدي بر تندرستي شما خواهند داشت. توصيه مي شود كه روزانه 30 دقيقه به فعاليت بدني بپردازيد، مي توانيد اين ميزان فعاليت را در سه دوره 10 دقيقه اي (بافاصله) نيز انجام دهيد.

منابع:

سایت دانشگاه علوم پزشکی تهران

سایت تبیان

■هاشمی کهن‌زاد، شهریار. ترجمه تفسیر پاتوفیزیولوژیک درد "سیریل مک براید" و "رابرت بلک لا". چاپ دوم. نشر دانش امروز.