نقرس بیماریی است که بر اثر تجمع زیاد ماده ای به نام اسید اوریک Uric acid در بدن ایجاد شده و میتواند موجب بروز علائمی مثل درد و تورم در مفاصل شود. بروز نقرس میتواند ارتباط نزدیکی با مصرف زیاد غذاهای پر پروتئین بخصوص گوشت داشته باشد.
نقرس چگونه ایجاد میشود؟
همانطور که گفته شده علت اصلی نقرس تجمع اسید اوریک در بدن است. اسید اوریک در واقع پسماند متابولیسم و سوختن پروتئین در بدن است. گاهی اوقات بر اثر تولید زیاد این ماده در بدن و یا ناتوانی کلیه در دفع آن این ماده بطرز غیر طبیعی در مایعات بدن جمع شده و بدنبال آن بلورهای این ماده در مفاصل بدن رسوب میکند. رسوب بلورهای اسید اوریک در بدن موجب تحریک سلول های ایمنی شده و بدنبال آن موجب التهاب و درد مفصل میشود.
کریستال های اسید اوریک در مفصل موجب میشوند تا سلول های ایمنی بدن آنها را مهاجم تلقی کرده و بخورند. بدنبال آن این سلول ها مواد شیمیایی خاصی بنام پروستاگلاندین و لوکوترین از خود ترشح میکنند که این مواد موجب ایجاد علائم التهاب در مفصل (درد و تورم) میشوند.
از علائم شایع این بیماری درد و تورم ناگهانی مفصل بخصوص مفصل متاتارسوفالانژیال شست است. بروز ناگهانی درد و تورم مفصل را حمله نقرسی مینامند. ضربات مکرر به این مفصل (مثلا بدنبال راه رفتن طولانی) موجب میشود کریستال های اسید اوریکی که قبلا در بافت های مفصل رسوب کرده ناگهان به داخل مفصل ریزش کرده و موجب پاسخ التهابی بدن به آن شوند. هر عاملی که بتواند سطح اسید اوریک خون را به ناگهان بالا ببرد ( مانند بروز کم آبی در بدن، مصرف الکل و اسیدی شدن خون) هم میتواند موجب حملات نقرسی شود.
حملات درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است. در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام تحتانی و بخصوص پایین ترین قسمت های آن یعنی پاها جمع میشود. شب هنگام و وقتی بیمار دار کشیده و به حالت افقی درمیاید این مایع میان بافتی دوباره به جریان خون برمیگردد. در این بازگشت، مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمیگردند و در نتیجه غلظت اسید اوریک در پا افزایش میابد. این اسید اوریک در مفاصل پا رسوب میکند و چون در شب پا سردتر میشود این سرما به رسوب کریستال های اسید اوریک در مفصل پا کمک میکند. به همین علت بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است.
بلورهای اسید اوریک |
رسوب اسید اوریک در مفاصل میتواند در نهایت موجب تخریب آنها شود. سنگ کلیه و اختلال در عملکرد کلیه از دیگر عوارض این بیماری است. نقرس در مردها 9 برابر شایعتر بوده و معمولا در سنین میانسالی بروز میکند. این بیماری زمینه ارثی و خانوادگی دارد.
نکته جالب اینست که حدود ده درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند ولی همه آنها علائم نقرس را نشان نمیدهند. در مقابل بعضی افراد با علائم بالینی نقرس اسید اوریک بالایی ندارند. در واقع در بسیاری اوقات در موقع بروز علائم بالینی نقرس که بصورت شروع ناگهانی درد و تورم مفصلی است اسید اوریک خون کاهش میابد.
علایم نقرس
از مهمترین علائم بیماری نقرس درد و تورم مفاصل است. شایعترین مفصلی که در نقرس درگیر میشود مفصل بزرگ شست پا (مفصل متاتارسوفالانژیال) یعنی محلی است که شست پا به کف پا متصل میشود. معمولا شروع علائم در این مفصل بصورت ناگهانی است که به آن لفظ حمله نقرسی یا پوداگرا Pogagra را اطلاق میکنند.
در حمله نقرسی این مفصل ناگهان متورم و دردناک شده و پوست روی آن قرمز و براق میشود. ممکن است پوست روی مفصل قدری پوسته ریزی کند و گاهی احساس خارش هم در مفصل بوجود میاید. شروع بسیاری از این حملات شبانه است و بیمار را از خواب بیدار میکند. مفصل بشدت دردناک و حساس میشود بطوریکه که تماس پتو به پوست شست هم ممکن است دردناک باشد. گاهی اوقات بیمار در حین حمله نقرسی تب میکند.
این حملات نقرسی معمولا با یا بدون مصرف دارو بعد از گذشت چند ساعت تا چند روز فروکش میکند. علائم بیمار بندرت ممکن است چند هفته هم به درازا بکشد. بعد از فروکش کردن علائم، بیمار بعدا دچار حملات دیگر میشود و این مشکل به تناوب در طول سالها تکرار میشود. همانطور که گفته شد علائم نقرس بیشتر در مفصل بزرگ شست پا دیده میشود گرچه ممکن است علائم آن در پاشنه پا، مچ پا، زانو، آرنج، مچ دست و انگشتان دست هم بوجود آید.
گاهی اوقات کریستال های اسید اوریک در کیسه های بافتی ظریفی که در اطراف مفاصل وجود دارند و به آنها بورس میگویند رسوب کرده و موجب التهاب و درد در آنها میشود. التهاب بورس را بورسیت میگویند. یکی از مناطق شایع التهاب بورس در نقرس بورس پشت آرنج بنام بورس اوله کرانون است. در اثر التهای این بورس در محل تورم و قرمزی ایجاد میشود.
گاهی اوقات بیماری نقرس خود را بصورت آرتریت و التهاب مزمن چند مفصل بدن نشان داده و از این نظر شبیه به بیماری روماتیسم مفصلی میشود.
توفوس نقرسی در انگشت دست |
در موارد مزمن نقرس، رسوب اسید اوریک در بافت ها بصورت متمرکز درآمده و یک توده سفت را در بافت بوجود میاورد. به این وضعیت نقرس توفوسی میگویند. این رسوب ها معمولا در سطح پشتی انگشتان دست، شست پا، پشت آرنج و لاله گوش دیده میشود. وجود این رسوبات نشان دهنده بالا بودن بسیار شدید اسید اوریک در بافت های بدن است.
از دیگر علائم نقرس رسوب اسید اوریک در کلیه و ایجاد سنگ های کلیوی است که در صورت مزمن شدن میتواند موجب نارسایی کلیه شود.
تشخیص نقرس
نقرس در چه کسانی بیشتر دیده میشود
- در کسانی که غذاهای پر پروتئین و غذاهای دریایی زیاد مصرف میکنند
- مصرف بعضی داروها مانند آسپرین، ویتامین ب، داروهای ادرار آور و داروهای شیمی درمانی
- بعضی بیماری ها مانند لوسمی و لنفوم
در کسانی که ریسک بالای نقرس دارند بعضی شرایط میتواند موجب بروز حملات نقرسی شود. مهمترین آنها عبارتند از
خوردگی مفصل شست و رسوب اسید اوریک در تصویر چپ |
تشخیص نقرس معمولا با مشاهده حملات نقرسی است. در این بیماری معمولا یک مفصل بدن درگیر میشود و درگیری همزمان چند مفصل مثل وضعیتی که در روماتیسم دیده میشود کمتر است.
بررسی مقدار اسید اوریک در خون ممکن است بالا بودن آن را نشان دهد ولی اسید اوریک خون در این بیماران همیشه بالا نیست.
مهمترین تستی که برای تشخیص این بیماری بکار برده میشود بررسی مایع مفصلی است.
مایع مفصلی توسط پزشک و با سوزن از مفصل کشیده شده و به آزمایشگاه فرستاده میشود. در نقرس میزان اسید اوریک این مایع بالاتر از میزان طبیعی است. گاهی اوقات از رادیوگرافی ساده برای کمک به تشخیص نقرس استفاده میشود. در رادیوگرافی ساده ممکن است تجمع توفوسی در اطراف مفاصل دیده شود و یا تخریب مفصل مشاهده گردد.
درمان نقرس
درمان نقرس شامل دو مرحله است. در مرحله اول باید سعی کرد تا حمله نقرسی یعنی درد و تورم مفصل بیمار سریعا کاهش یابد و مرحله بعدی درمان پیشگیری از بروز حملات بعدی است. برای کاهش درد و التهاب مفصل از اقدامات زیر استفاده میشود
- مصرف داروهای ضد التهابی مانند بروفن یا ایندومتاسین
- مصرف داروهایی مانند کلشی سین در صورتیکه بیمار به دلایلی نتواند از داروهای ضد التهابی استفاده کند
- مصرف کوتاه مدت کورتیکوستروئیدها در صورتیکه بیمار به علت مشکلات کلیوی نتواند از کلشی سین استفاده کند.
در درمان بلند مدت، هدف کاهش اسید اوریک بدن است تا بتوان از آن طریق احتمال بروز حملات بعدی را کاهش داد. اقدامات زیر در این راستا انجام میگیرند.
- تغییر رژیم غذایی بطوریکه بدن اسید اوریک کمتری تولید کند. مصرف کمتر گوشت قرمز ، جگر و کلیه و غذاهای دریایی و حبوبات که پروتئین زیادی دارند مهم است.
- مصرف داروهایی که موجب دفع بهتر اسید اوریک از طریق ادرار شود مانند پروبنسید یا داروهایی که موجب کاهش تولید آن در بدن میشوند مانند آلوپورینول. نکته مهم در استفاده از این داروها اینست که باید بعد از اتمام حملات نقرسی مصرف شوند و گرنه ممکن است موجب تشدید حمله شوند.
- مصرف آب فراوان برای افزایش دفع آن از کلیه
در صورت تخریب شدید مفصلی ممکن است نیاز به عمل جراحی تعویض مفصل وجود داشته باشد.
نقرس و آلوپورینول
آلوپورینول Allppurinol دارویی است که برای پایین آوردن اسید اوریک در کسانی که دچار نقرس هستند مصرف میشود.
آلوپورینول آنزیمی به نام گزانتین اکسیداز را که در بدن انسان اسید اوریک تولید میکند مهار کرده و به این طریق با کاهش تولید موجب میشود سطح اسید اوریک در بدن کاهش یابد.
آلوپورینول در چه بیماری هایی استفاده میشود؟
استفاده اصلی آلوپورینول در بیماری نقرس است و هدف از استفاده این دارو در نقرس کاهش سطح اسید اوریک است. آلوپورینول در درمان حملات حاد نقرسی استفاده نمیشود. استفاده این دارو در نقرس مزمن است و میتواند از بروز حملات نقرسی پیشگیری کند. از این دارو همچنین در کاهش سطح اسید اوریک در بیمارانی که تحت شیمی درمانی هستند استفاده میشود. در شیمی درمانی به علت مردن تعداد زیادی سلول سرطانی سطح اسید اوریک بدن زیاد میشود.
در بیماران مبتلا به سنگ های کلیوی از جنس اسید اوریک و در بیماری لیشمانیازیس که نوعی بیماری انگلی است هم از آلوپورینول استفاده میشود.
مصرف آلوپورینول چگونه است؟
آلوپورینول باید بعد از غذا و با مقادیر زیاد آب مصرف شود. این دارو بصورت قرص های 100 و 300 میلیگرمی تولید میشود. مقدار مصرف روزانه آن بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت بوده و به توسط پزشک مشخص میشود ولی معمولا بصورت روزانه 600-300 میلیگرم مصرف میشود.
عوارض آلوپورینول چیست؟
این دارو مانند هر داروی دیگری میتواند با عوارض ناخواسته ای همراه باشد.
تهوع، اسهال، سردرد، تغییر در حس چشایی، درد عضلانی و خواب آلودگی از شایعترین عوارص آلوپورینول هستند.
آلوپورینول ممکن است تعداد گلبول های سفید خون را کاهش داده و استعداد بدن به عفونت را افزایش دهد. به همین علت از بیماری که از این دارو استفاده میکند بطور دوره ای باید آزمایش خون به عمل آورد. بیماری که آلوپورینول مصرف میکند باید از بیمارانی که در ظاهر دچار بیماری عفونی هستند دوری کند و در صورت ابتلا به هر بیماری عفونی حتی سرما خوردگی به پزشک خود اطلاع دهد.
وقتی مصرف آلوپورینول تازه شروع میشود ممکن است تعداد حملات حاد نقرسی افزایش یابد. در این مواقع پزشک معالج داروهای دیگری به بیمار میدهد تا از این احتمال جلوگیری کند.
آلوپورینول ممکن است موجب خواب آلودگی شده و سرعت واکنش را کاهش دهد پس بیماری که از این دارو مصرف میکند باید از فعالیت هایی که نیاز به سطح هوشیاری بالایی دارند مانند رانندگی اجتناب کند.
حساسیت به آلوپورینول کم است ولی در صورت بروز میتواند خطرناک باشد. در صورت بروز علائم حساسیت مانند قرمزی پوست، خارش، تاول، ورم و کهیر پوستی بخصوص در صورت یا زبان یا گلو، تب، سردرد و یا تنگی نفس با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف الکل موجب کاهش اثر آلوپورینول میشود پس در صورت مصرف این دارو باید مصرف الکل قطع شود.
داروهایی مانند آمپی سیلین، آموکسی سیلین، وارفارین و داروهای ادرار آور با آلوپورینول تداخل اثر دارند. اگر از این داروها استفاده میکنید به پزشک معالج خود اطلاع دهید.
منبع: ایران ارتوپد - دکتر مهرداد منصوری
طبقه بندی مطالب وبلاگ فیزیوتراپی
مقالات روماتولوژی (شامل اصطلاحات،اختلالات و بیماریهای روماتیسمی و روماتیسم خارج مفصلی)
مقالات فیزیوتراپی
مروری بر آناتومی سیستم عصبی، عضلانی و اسکلتی ازطریق تصاویر
اخبار کنگره ها و سمینارهای فیزیوتراپی
مهمترین اخبار دکترای حرفه ای فیزیوتراپی
مقالات استخوان شناسی
مقالات آناتومی اندام فوقانی
مقالات آناتومی اندام تحتانی
مقالات آناتومی ستون فقرات
مقالات حرکت شناسی (کینزیولوژی)
مقالات سیستم عضلانی-اسکلتی، بیماری ها و اختلالات مربوطه
مقالات شکستگی استخوانها و جراحی های ارتوپدی
مقاله های دستگاه عصبی مرکزی و محیطی (CNS & PNS)
مقالات سیستم عصبی، بیماریها و اختلالات مربوطه
مقالات سیستم تنفسی، بیماریها و اختلالات مربوطه
مقاله های سیستم حسی، درد و موضوعات آن
مقالات سیستم عروقی، بیماریها و اختلالات مربوطه
مطالب و موضوعات متفرقه (مقالاتی درباره فشار خون، دیابت، بیوفیزیک، رادیولوژی،فیزیولوژی و تست خون، برخی از بیماری ها و...)
Iran