سیستم لیمبیک (Limbic system)

دستگاه لیمبیک

سيستم ليمبيك از ساختمانهايى تشكيل شده است كه در نيمكره‏هاى مغزى و ديانسفالون قرار دارند. ساختمانهاى مربوطه در نيمكره‏هاى مغزى عبارتند از:
1- لوب ليمبيك
2- جيروس دنتيت
3- هسته آميگدال
4- منطقه سپتال
نواحى مربوطه از ديانسفالون به قرار زيرند:
1- هسته قدامى تالاموس
2- هيپوتالاموس (به ويژه جسم ماميلارى)
3- اپى تالاموس
4- هسته هابنولار
لوب ليمبيك خود شامل سه قسمت است:
1- جيروس سينگوليت
2- هيپوكامپ
3- جيروس پاراهيپوكامپ

شکل زیر:

لوب ليمبيك در سال 1878 توسط بروكا به نام «لوب بزرگ ليمبيك» ناميده شد. از آنجا كه سيستم ليمبيك ارتباطات نزديكى با هيپوتالاموس دارد، گاه به آن «مغز احشايى» گفته مى‏شود. به حلقه ساختمانهاى ارتباطى مدار Papez گفته مى‏شود.

از نظر عملكرد، سيستم ليمبيك و هيپوتالاموس در بروز پاسخهاى هيجانى و رفتارهاى مؤثر و مفيد با يكديگر همكارى دارند. Moore از جمله متخصصينى است كه بر روى عملكرد اين سيستم كار كرده است. او علاوه بر اينكه بر نقش بسيار مهم اين سيستم و عملكرد آن در تكنيك‏هاى درمانى مورد استفاده در توانبخشى تأكيد كرده است، خاطر نشان مى‏سازد كه اين سيستم علاوه بر اينكه مسئول تنظيم رفتارهاى تغذيه‏اى، تناسلى و حافظه كوتاه‏مدت است به علت موقعيت و ساختارهايى كه دارد وظيفه بسيار مهم يكپارچگى حسى، ثبت اطلاعات قديمى حسى- حركتى، احشايى، همراه با ثبت اطلاعات شناختى جديدتر و عاليتر براى كاركرد سيستم به عهده دارد. در حيوانات پست‏تر اين سيستم با عملكرد بويايى نيز در ارتباط است. بر اساس نظر Moore اين سيستم در انسان از نظر عملكردى همان قسمتى است كه انسان را وادار به بقا مى‏سازد. او براى نشان دادن عملكرد اين سيستم از كلمه MOVE استفاده كرده است. در اين كلمه حرف M معادل Memory يا حافظه است. اگر چه حافظه احتمالاً مربوط به قسمتهاى مختلفى از سيستم عصبى مركزى است، اما قسمتهايى از سيستم ليمبيك مانند هيپوكامپ و اجسام پستانى (ماميلارى) هيپوتالاموس به نظر مى‏رسد كه نقش بسيار مهمى را در حلقه هر دو حافظه كوتاه‏مدت و درازمدت ايفا مى‏نمايد. حرف O معادل Olfaction و در كلمه فوق براى نشان دادن بويايى است. اگر چه انسان بر خلاف حيوانات پست‏تر براى بقا كمتر به اين حس وابسته است اما اين حس هنوز بر حس چشايى و يادآورى خاطرات و تجارب گذشته، اعمال احشايى و پاسخهاى هيجانى در انسان مؤثر است. حرف V معادلVicera و در كلمه فوق براى نشان دادن عملكرد احشايى وابسته به رفتار در ارتباط با پاسخهاى هيجانى، حسى، حركتى و شناختى به كار برده شده است و به اين معنى است كه از طريق پاسخهاى فوق سيستم ليمبيك به حفظ تعادل هموستاتيك كمك مى‏نمايد. هيجانات شديد يا استرسهاى فيزيكى باعث به هم خوردن اين تعادل و هوشيار كردن سيستم سمپاتيك براى پاسخ تهاجم يا گريز مى‏شود. ادامه اين وضعيت ممكن است باعث اختلال كامل در تعادل سيستم عصبى و نهايتا فقدان يكپارچگى در رفتار فرد شود. و در نهايت حرف E براى نشان دادن Emotion يا هيجان فرد است.

هيپوتالاموس و ساير تشكيلات سيستم ليمبيك به ويژه با ماهيت هيجانى احساس‏هاى حسى يعنى با اين موضوع كه احساس‏ها خوشايند يا ناراحت كننده هستند، سر و كار دارند. اين جنبه‏هاى هيجانى يا عاطفى پاداش و تنبيه يا رضايت و تنفر نيز ناميده مى‏شوند. پاداش و تنبيه در اعمال ارادى ما نقش اساسى دارند. تجربيات انجام شده بر روى حيوانات نشان داده‏اند كه يك تجربه حسى كه متضمن پاداش يا تنبيهى نباشد، به خاطر سپرده نمى‏شود. ثبت تغييرات الكتريكى نشان داده است كه محركهاى حسى تازه و بديع هميشه قشر مغز را تحريك مى‏كنند، اما تكرار محرك به دفعات زياد در صورتى كه موجب بروز احساس، پاداش يا تنبيه نشود منجر به خاموشى تقريبا كامل جواب قشر مغز مى‏گردد. به عبارت ديگر، حيوان نسبت به محرك حسى عادت مى‏كند و از آن به بعد اين محرك را ناديده مى‏گيرد. اين پديده را «عادت‏سازى» مى‏نامند. به اين ترتيب، تحريكاتى كه متضمن پاداش يا تنبيه باشند يك خاطره قوى در حافظه بر جاى مى‏نهند در حالى كه محركهاى حسى بى‏تفاوت منجر به پيدايش عادت مى‏شوند. بنابراين آشكار است كه مراكز پاداش و تنبيه سيستم ليمبيك نقش مهمى در انتخاب اطلاعاتى دارند كه ما فرا مى‏گيريم و از آن طريق در يادگيرى، حافظه عادت و يا تقويت نوعى خاص از رفتار ارادى مؤثر مى‏باشند.

از آنجا كه سيستم ليمبيك بسيار پيچيده است و از فيبرهاى ارتباطى زيادى درست شده كه علاوه بر ارتباط داخلى با نواحى مجاور و از جمله سيستم رتيكولار (R.F) نيز مرتبط هستند، هر تحريكى در اين سيستم باعث ايجاد يك اثر طولانى و پايدار مى‏شود. بسيارى از اين راههاى عصبى ماهيتا هم مدارى،و هم، متقابل هستند. بنابراين، هر گونه تحريك به يك منطقه باعث اثر بر روى ساير نواحى است كه خود باعث فيدبك مستقيم يا غيرمستقيم به محل شروع تحريك است. با توجه به اينكه، يكى از عملكردهاى سيستم عصبى ليمبيك، هيجانات فردى است و همچنين گستردگى ارتباطات عصبى كه بين اين سيستم و ساير قسمتهاى عصبى وجود دارد، نمى‏توان نقش يادگيرى هيجانى را كه اثر تقويت‏كننده قوى دارد، در درمان در نظر نگرفت.

اغلب افراد سالم تجربه تكرار يك خاطره يا يك آهنگ را در ذهن داشته‏اند. اين مسأله را در بيماران مبتلا به اختلالات عروقى مغز عليرغم فقدان يا اشكال در عملكردهاى عالى به خصوص در مورد مراكز تكلمى نيز مى‏بينيم كه بيمار توانايى زبان هيجانى خود را حفظ كرده است (آواز خواندن، گريه كردن و خنديدن). بنابراين درمانگران به هنگام درمان از طريق اثرگذارى بر روى سيستم ليمبيك، ساير قسمتهاى سيستم عصبى را نيز تحت تأثير قرار مى‏دهند.

منبع:
از کتاب ساختار و عملکرد سیستم عصبی-عضلانی به ترجمه و تدوین نویسنده وبلاگ(فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار).چاپ فجر.بهار ۱۳۸۵(چاپ اول)

منابع:
-نراقى، محمد على؛ حاجى حسينى، داود ترجمه نوروآناتومى W.C. Wongck. انتشارات جعفرى
-جامعى، بهنام (زير نظر دكتر حسن عشايرى) كاربرد نوروفيزيولوژى در توانبخشى. انتشارات دانشگاه علوم پزشكى ايران.
-شادان، فرخ ترجمه فيزيولوژى پزشكى پرفسور آرتورگايتون. جلد دوم، انتشارات شركت سهامى چهر.
منبع شکل: